Атроф-муҳит ва аллергиялар: Уларнинг боғлиқлиги қандай?

Атроф-муҳит ва аллергиялар: Уларнинг боғлиқлиги қандай?

Аллергиялар сўнгги йилларда дунё бўйлаб кенг тарқалган саломатлик муаммоларидан бирига айланган. Аллергик реаксиялар иммун тизимининг атроф-муҳитдаги турли моддалар, яъни аллергенларга ҳаддан ташқари сезгирлиги туфайли юзага келади. Атроф-муҳитнинг ифлосланиши ва ўзгариши эса аллергияларни кучайтириши ёки янги аллергенлар пайдо бўлишига олиб келиши мумкин. Ушбу мақолада атроф-муҳит ва аллергиялар ўртасидаги боғлиқлик, шунингдек, қандай омиллар бу жараёнда рол ўйнаши ҳақида маълумот берилади.

Атроф-муҳитдаги аллергенлар

Атроф-муҳитдаги аллергенлар инсон организмида аллергик реаксияларни келтириб чиқарадиган асосий омиллардир. Бу аллергенлар ҳавода, тупроқда, сувда ва ҳатто озиқ-овқатларда ҳам мавжуд бўлиши мумкин. Қуйида энг кенг тарқалган атроф-муҳит аллергенлари келтирилган:

1. Ўсимлик чанги (полен)
   Баҳор ва ёз фаслларида ўсимликлар гуллаганда ҳавога чанг (полен) тарқалади. Бу чанглар нафас олиш йўлларига кириб, аксириш, бурун оқиши ва кўз ёшланиши каби аллергик симптомларни келтириб чиқаради. Ўсимлик чанги билан боғлиқ аллергиялар кўпинча мавсумий ҳисобланади ва баҳор, ёзда кучаяди.
2. Чанг кукуни
   Уй ичидаги чанг кукуни уйда яшайдиган микроскопик ҳашаротларнинг қолдиқлари ва нажаси билан боғлиқ. Чанг кукунлари уйда ҳар хил жойларда, масалан, тўшаклар, гиламлар, юмшоқ мебелларда йиғилади. Чанг кукуни нафас олиш қийинчиликлари ва астма симптомларини кучайтириши мумкин.
3. Моғор
   Моғор нам жойларда, масалан, ҳаммом ва подвалда ўсади ва ҳавога моғор спораларини чиқаради. Ушбу споралар нафас олиш тизимига кириб, аллергик реаксиялар, бурун оқиши ва нафас олиш қийинчиликларини келтириб чиқаради.
4. Ҳайвонлар жуни ва тери заррачалари
   Уй ҳайвонлари, масалан, мушук ва итлар жуни ва тери заррачалари орқали аллергик симптомларни келтириб чиқариши мумкин. Уларнинг тупуги ва сийдигида ҳам аллергенлар бўлиши мумкин.

Атроф-муҳит ифлосланиши ва аллергиялар

Атроф-муҳитнинг ифлосланиши аллергияларнинг кучайиши ва кўпроқ одамларнинг аллергияга чалинишига олиб келувчи асосий омиллардан биридир. Ҳаво ифлосланиши, сув ва тупроқдаги зарарли моддалар аллергенлар билан бирга иммун тизимига қўшимча юклайди, бу эса организмнинг сезгирлигини оширади.

1. Ҳаво ифлосланиши
   Ҳаво ифлосланиши аллергияларнинг ривожланишида энг муҳим рол ўйнайди. Ҳаво ифлосланишининг асосий манбалари автомобил газлари, саноат чиқиндилари ва қурилиш чанглари ҳисобланади. Ҳаводаги ифлос моддалар, масалан, азот диоксиди, олтингугурт диоксиди ва озон нафас йўлларини тирнаш хусусияти қилади ва яллиғланишни кучайтиради. Бу ҳолат нафас олиш тизимида полен ва чанг кукунлари каби аллергенларга бўлган сезгирликни оширади.
2. Иқлим ўзгариши
   Глобал иқлим ўзгариши ҳам аллергияларнинг кўпайишига таъсир қилади. Иқлим ўзгариши туфайли ўсимликлар гуллаш даври узайиб, полен мавсуми янада чўзилиб кетмоқда. Бу эса аллергик ринит (бурун оқиши) ва астма каби касалликларнинг мавсумийлиги ва давомийлигини оширади. Шунингдек, ҳаводаги намлик даражасининг ортиши моғор ва чанг кукунлари тарқалишини кучайтиради.
3. Сув ва тупроқ ифлосланиши
   Сув ва тупроқдаги кимёвий моддалар ҳам атроф-муҳит билан боғлиқ аллергияларнинг кучайишига сабаб бўлиши мумкин. Пестисидлар ва ўғитлар каби қишлоқ хўжалигида ишлатиладиган кимёвий моддалар тупроқ ва сув ҳавзаларига тушиб, атроф-муҳитни ифлослантиради. Ушбу кимёвий моддалар озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида бўлиши ва озиқ-овқат аллергиясини кучайтириши мумкин.

Атроф-муҳит ва ирсий омиллар

Аллергиялар кўпинча ирсий омиллар билан боғлиқ бўлса-да, атроф-муҳит бу касалликларнинг пайдо бўлишида катта рол ўйнайди. Агар ота-онада аллергия бўлса, болаларда ҳам аллергия ривожланиш хавфи юқори бўлади. Аммо ирсий мойилликнинг ўзи етарли эмас, атроф-муҳит омиллари аллергияларнинг ривожланишига туртки беради. Ҳаво ифлосланиши юқори бўлган ҳудудларда яшайдиган одамларда нафас олиш йўлларига таъсир қилувчи аллергиялар, масалан, астма, чанг ва полен аллергиялари кўпроқ учрайди.

Аллергияларни олдини олиш ва бошқариш

Атроф-муҳитдаги аллергенлардан қочиш қийин бўлиши мумкин, аммо айрим чора-тадбирлар орқали аллергик реактсияларни камайтириш мумкин.

1. Ҳаво филтрлари ва вентилятсия
   Уйда ҳавони тоза сақлаш ва аллергенлардан ҳимояланиш учун ҳаво филтрлари ва намлагичлардан фойдаланиш фойдали бўлади. Вентилятсияни яхшилаш ва чангни камайтириш орқали уй ичидаги ҳавони тозалаш мумкин.
2. Чангни камайтириш
   Уйда мунтазам тозалаш ва чангютгичдан фойдаланиш чанг кукунларини камайтиради. Шунингдек, юмшоқ мебеллар ва гиламларни мунтазам ювиш ва тозалаш чанг йиғилишини камайтиришга ёрдам беради.
3. Уй ҳайвонларига эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиш
   Агар уйда ҳайвонлар бўлса, уларнинг гигиенасига эътибор бериш ва уларни маълум бир жойда сақлаш аллергик реактсияларни камайтириши мумкин.
4. Иқлим ва ҳаво сифатини кузатиш
   Аллергик симптомларни бошқариш учун ҳаво сифатини кузатиб бориш ва чанг кўп бўлган пайтларда очиқ жойларда узоқ вақт қолишдан сақланиш муҳимдир. Ўсимлик чанги ва ҳаводаги ифлосликлар юқори бўлган даврларда ойналарни ёпиқ ҳолда сақлаш тавсия этилади.

Хулоса

Атроф-муҳит ва аллергиялар бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлиб, ҳаво ифлосланиши, полен ва бошқа атроф-муҳит омиллари аллергик реаксияларнинг ривожланишига катта таъсир кўрсатади. Глобал иқлим ўзгариши ва саноат ифлосланиши аллергенлар миқдорини ошириб, кўпроқ одамларни аллергияларга мойил қилади. Аллергияларнинг олдини олиш ва симптомларни бошқариш учун атроф-муҳитдаги аллергенлар билан мулоқотни камайтириш ва профилактик чоралар кўриш муҳим аҳамиятга эга.