Буйрак етишмовчилиги: Белгилари ва даволаш йўллари

Буйрак етишмовчилиги: Белгилари ва даволаш йўллари

Буйрак етишмовчилиги буйракларнинг нормал фаолиятини йўқотиб, қон таркибидан ортиқча суюқликлар ва токсинларни чиқариб ташлай олмаслиги ҳолатидир. Бу касаллик сурункали ва ўткир шаклларда ривожланиши мумкин. Буйрак етишмовчилиги даволанмаган тақдирда соғлиқ учун жиддий оқибатларга олиб келади. Касалликни эрта босқичида аниқлаш ва даволаш муҳимдир, чунки буйраклар организмнинг филтр тизими ҳисобланади ва уларнинг ишдан чиқиши бутун организмга таъсир қилади.

Буйрак етишмовчилигининг асосий белгилари

Буйрак етишмовчилиги аста-секин ривожланиши ёки тўсатдан пайдо бўлиши мумкин. Қуйида буйрак етишмовчилигини кўрсатадиган асосий белгиларга эътибор берилади:

1. Тез-тез чарчоқ ва заифлик

Буйрак етишмовчилиги ривожланиб боргани сари организмда ортиқча токсинлар тўпланади. Бу эса жисмоний заифлик, тез чарчаш ва доимий энергия етишмаслигига олиб келади. Организмда қизил қон ҳужайралари миқдори камайиши ҳам чарчоққа сабаб бўлади.

2. Шишлар ва ортиқча суюқлик йиғилиши

Буйраклар организмдаги ортиқча суюқликни чиқариб юбориш вазифасини бажаради. Буйраклар етарлича ишламай қолганида, суюқлик тўпланиб, оёқларда, қўлларда ва юзда шишлар пайдо бўлади. Айниқса, оёқлар ва товонларда кўзга ташланадиган шишларга эътибор қаратиш керак.

3. Сийдик чиқаришдаги ўзгаришлар

Сийдик чиқаришдаги ўзгаришлар буйрак етишмовчилигининг энг кўп учрайдиган белгиларидан биридир. Тез-тез сийдик чиқариш, айниқса кечалари кўп сийдик чиқиши, сийдик ҳажмининг камайиши ёки сийдикда қон пайдо бўлиши буйрак етишмовчилиги белгиси бўлиши мумкин.

4. Тери рангининг ўзгариши ва қичишиш

Буйрак етишмовчилиги бўлган одамларнинг териси қуруқ ва қичишувчи бўлиши мумкин. Бу ҳолат танада токсинларнинг тўпланиши ва уларнинг чиқарилмаслиги натижасида юзага келади. Шунингдек, баъзида тери сарғайиб ёки тўқ рангга киради.

5. Иштаҳанинг йўқолиши ва кўнгил айниши

Буйрак фаолиятининг пасайиши кўпинча иштаҳанинг йўқолишига ва кўнгил айниши каби гастроинтестинал муаммоларга олиб келади. Ошқозон ва ичакларда ноқулайлик ва қусиш пайдо бўлиши буйрак етишмовчилиги белгилари бўлиши мумкин.

6. Юқори қон босими

Буйрак етишмовчилиги билан боғлиқ бўлган яна бир муҳим белги — бу қон босимининг ошиши. Буйраклар қон босимини тартибга солишда муҳим рол ўйнайди, уларнинг фаолияти пасайганда эса қон босими ортиб кетиши мумкин. Бу эса юрак ва қон томир касалликларининг хавфини оширади.

7. Тез-тез нафас қисиши

Буйраклар ортиқча суюқликни чиқариб юбора олмаса, бу суюқлик ўпкада тўпланиши мумкин, бу эса нафас олишда қийинчилик туғдиради. Шунингдек, қизил қон ҳужайраларининг камайиши (анемия) сабабли организмда кислород етишмаслиги ҳам нафас қисишига олиб келади.

Буйрак етишмовчилигини даволаш усуллари

Буйрак етишмовчилигини даволаш касалликнинг турига, оғирлигига ва сабабларига боғлиқ ҳолда амалга оширилади. Бунда беморнинг умумий саломатлиги ва организмнинг ҳолати ҳам инобатга олинади.

1. Диетани ўзгартириш

Буйрак етишмовчилигида тўғри овқатланиш жуда муҳимдир. Туз ва суюқлик миқдорини камайтириш буйракларга ортиқча юк тушмаслиги учун зарурдир. Шунингдек, калий ва фосфор миқдорини ҳам чеклаш тавсия этилади, чунки бу моддалар буйраклар томонидан яхши чиқарилмайди ва организмда тўпланиб қолиши мумкин. Протеин миқдорини камайтириш ҳам буйракларни ҳимоя қилиш учун тавсия этилади.

2. Дори воситалари билан даволаш

Шифокорлар қон босимини назорат қилиш учун антиҳипертензив дориларни, қонда калий ва фосфор миқдорини камайтирувчи препаратларни, шунингдек, анемияни даволаш учун эритропоетин каби дори воситаларини буюриши мумкин. Дори-дармонларни қабул қилиш беморнинг умумий ҳолатини яхшилайди ва касалликнинг ривожланишини секинлаштиради.

3. Диализ

Агар буйраклар фаолияти тўлиқ ишдан чиққан бўлса, диализ керак бўлади. Диализ — бу буйраклар бажарадиган вазифаларни сунъий йўл билан бажарадиган тиббий жараёндир. У орқали қон тозаланади ва ортиқча суюқлик чиқарилади. Икки хил диализ усули мавжуд: гемодиализ ва перитонеал диализ. Гемодиализда беморнинг қони махсус аппаратда филтрланади, перитонеал диализда эса беморнинг қорин бўшлиғига суюқлик киритилиб, токсинлар чиқарилади.

4. Буйрак трансплантатсияси

Агар буйрак етишмовчилиги охирги босқичда бўлса ва диализ етарли бўлмаса, буйрак трансплантатсияси амалга оширилади. Буйрак трансплантатсияси буйрак етишмовчилигини тўлиқ даволашнинг энг самарали усулларидан биридир. Трансплантатсия жараёнида касал буйрак соғлом донор буйраги билан алмаштирилади. Аммо бу усул ҳар доим ҳам имкониятга эга эмас ва трансплантатсия учун донор топиш қийин бўлиши мумкин.

5. Суюқ ва туз истеъмолини назорат қилиш

Буйрак етишмовчилиги ривожланганида, ортиқча суюқлик йиғилишининг олдини олиш учун суюқлик истеъмолини камайтириш муҳимдир. Туз миқдорини чеклаш ҳам қон босимини назорат қилишда ва буйракларга ортиқча юк тушишининг олдини олишда ёрдам беради.

Хулоса

Буйрак етишмовчилиги жиддий касаллик бўлиб, унинг белгилари вақтида аниқланмаса, ҳаёт учун хавф туғдириши мумкин. Касалликни эрта босқичда аниқлаш ва тўғри даволаш усулларини қўллаш орқали унинг оқибатларини камайтириш ва ҳаёт сифатини яхшилаш мумкин. Сийдик чиқаришдаги ўзгаришлар, чарчоқ, шишлар ва қон босимининг ошиши каби белгиларни кузатган ҳар қандай киши дарҳол шифокорга мурожаат қилиши керак.