Буйрак касалликларида диализ: Бу қандай амалга оширилади?

Буйрак касалликларида диализ: Бу қандай амалга оширилади?

Буйраклар организм учун жуда муҳим вазифаларни бажаради: улар қон таркибидаги токсинлар ва ортиқча суюқликларни чиқариб, минерал балансни сақлашга ёрдам беради. Аммо буйраклар ўз вазифасини бажара олмай қолса, яъни буйрак етишмовчилиги ривожланган ҳолларда, организмда токсинлар тўпланиб, соғлиқ учун жиддий хавф туғдиради. Бундай ҳолатларда диализ буйракларнинг ишини вақтинчалик бажара оладиган тиббий муолажа сифатида қўлланилади. Диализ қондаги чиқиндилар ва ортиқча суюқликларни сунъий йўл билан чиқариб юборишга ёрдам беради. Қуйида диализ жараёнининг қандай амалга оширилиши, унинг турлари ва диализга тайёргарлик ҳақида батафсил маълумот келтирилган.

1. Диализ нима?

Диализ буйрак етишмовчилиги ҳолатида танадаги ортиқча суюқлик ва чиқиндиларни сунъий йўл билан чиқариш учун қўлланиладиган тиббий жараёндир. Диализ ёрдамида буйраклар бажара олмаётган филтрлаш вазифасини сунъий усулда бажарилади. Буйраклар қон таркибидаги ортиқча моддаларни филтрлаб сийдик шаклида чиқаради, лекин буйрак етишмовчилиги билан оғриган одамлар бу жараённи мустақил амалга ошира олмайдилар. Диализ ушбу беморлар учун ҳаётни сақлаб қолувчи муҳим усул ҳисобланади.

2. Диализнинг турлари

Диализнинг икки асосий тури мавжуд: гемодиализ ва перитонеал диализ. Ҳар икки усул ҳам қонни тозалашга мўлжалланган бўлиб, улар турли технологиялар ва усуллар орқали амалга оширилади.

2.1. Гемодиализ

Гемодиализ диализнинг энг кенг тарқалган тури бўлиб, бу жараёнда беморнинг қони махсус аппарат орқали тозаланади. Жараён қуйидагича амалга оширилади:

• Қонни олиш ва тозалаш: Гемодиализ вақтида беморнинг қўл ёки оёғида махсус катетер ёки шунт ўрнатилади, бу орқали қонни аппаратга юбориш ва уни тозалаш имконияти яратилади. Гемодиализ аппарати «сунъий буйрак» вазифасини бажаради: қонни филтрлайди, ортиқча суюқлик ва чиқиндиларни чиқариб ташлайди.
• Қонни қайтариш: Тозаланган қон қайта беморнинг танасига киритилади. Жараён давомида қон мунтазам равишда аппаратдан ўтиб, тозаланади ва танага қайтарилади.

Гемодиализ жараёни одатда ҳафтада 3-4 марта, ҳар бири 3-5 соат давомида амалга оширилади. Беморлар диализ марказларида ёки уй шароитида махсус аппаратлар ёрдамида гемодиализни амалга оширишлари мумкин.

2.2. Перитонеал диализ

Перитонеал диализ гемодиализдан фарқли равишда беморнинг қорин бўшлиғида жойлашган перитонеал мембрана орқали қонни тозалашни амалга оширади. Жараён қуйидагича амалга оширилади:

• Қорин бўшлиғига катетер ўрнатиш: Махсус жарроҳлик амалиёти орқали беморнинг қорин бўшлиғига катетер ўрнатилади. Ушбу катетер орқали махсус диализ суюқлиги қорин бўшлиғига юборилади.
• Суюқликни чиқариш: Диализ суюқлиги қорин бўшлиғидаги токсинларни ва ортиқча суюқликларни ўзига сингдиради. Бир неча соатдан кейин бу суюқлик танадан чиқариб юборилади ва янгиси киритилади.

Перитонеал диализни беморлар ўзлари уй шароитида амалга ошириши мумкин, чунки у гемодиализга нисбатан қулайроқдир. Жараён кунига бир неча марта амалга оширилади ва буйрак етишмовчилиги ҳолатида узоқ муддатли ечим сифатида қўлланилади.

3. Диализга тайёргарлик ва жараён давомида нима кутиш мумкин?

Диализ жараёнига тайёргарлик кўриш ва унинг амалга оширилиши қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:

3.1. Тиббий кўрик ва шифокор тавсиялари

Диализга тайёргарлик кўришдан олдин беморлар тўлиқ тиббий кўрикдан ўтишлари ва шифокор тавсияларига амал қилишлари керак. Шифокор буйраклар фаолиятини текшириб, қайси турдаги диализ бемор учун энг мослигини аниқлайди.

3.2. Васкуляр кириш жойини тайёрлаш

Гемодиализ учун шифокорлар беморнинг қўл ёки оёғида васкуляр кириш жойи яратади, бу орқали қон тозалаш учун аппаратга юборилади. Васкуляр кириш жойи тўғри ишлаши учун уни тиббий жиҳатдан мунтазам текшириб туриш керак.

3.3. Парҳез ва суюқлик истеъмолини назорат қилиш

Диализ жараёнида ва ундан кейин беморлар махсус парҳезга риоя қилишлари керак. Туз, фосфор, калий ва суюқлик миқдорини чеклаш диализ жараёнининг муваффақиятли ўтиши ва буйракларга ортиқча юк тушмаслиги учун муҳимдир. Шунингдек, оқсил ва витамин миқдорини тўғри сақлаш диализ жараёнини самарали ўтказишга ёрдам беради.

4. Диализнинг асоратлари ва муаммолари

Диализ ҳаётни сақлаб қолувчи муҳим жараён бўлса-да, у баъзи асоратларни келтириб чиқариши мумкин. Асоратлар қуйидагилар бўлиши мумкин:

• Қон босими пасайиши: Диализ вақтида ортиқча суюқликнинг чиқарилиши қон босимининг пасайишига олиб келиши мумкин. Бу бош айланиши ва заифликка сабаб бўлади.
• Инфексия хавфи: Катетер ёки васкуляр кириш жойида инфексияга олиб келувчи хавф мавжуд. Инфексияни олдини олиш учун гигиенага қатъий риоя қилиш керак.
• Крамплар: Диализ давомида суюқлик ва электролитларнинг кескин камайиши мушак крампларига олиб келиши мумкин.
• Анемия: Диализ қондаги қизил қон ҳужайраларини камайтириши мумкин, бу эса анемияга олиб келади. Анемияни даволаш учун шифокорлар махсус дори воситаларини буюриши мумкин.

5. Диализга муқобил: Буйрак трансплантатсияси

Буйрак етишмовчилигига чалинган беморлар учун диализ узоқ муддатли даволаш усули бўлиши мумкин, лекин буйрак трансплантатсияси янада самарали ва узоқ муддатли ечим ҳисобланади. Буйрак трансплантатсияси жараёнида беморнинг касал буйраги соғлом донор буйраги билан алмаштирилади. Аммо трансплантатсия учун донор топиш қийин бўлиши ва оператсия жараёни жиддий тиббий кўрик ва тайёргарликни талаб қилиши мумкин.

Хулоса

Буйрак касалликларида диализ буйракларнинг ишдан чиққан ҳолларда организмни ҳаёт учун муҳим чиқиндилардан тозалаш учун қўлланиладиган самарали усул ҳисобланади. Диализ беморлар учун ҳаётий зарурият бўлиб, гемодиализ ва перитонеал диализ каби турлари мавжуд. Диализга тайёргарлик ва унинг давомида тўғри парҳез ва шифокор тавсияларига амал қилиш муҳимдир. Жараённинг асоратларига қарамасдан, диализ кўп беморлар учун ҳаётни сақлаб турувчи усул бўлиб қолади, лекин буйрак трансплантатсияси узоқ муддатли ечим ҳисобланади.