ГИЖЖАЛАРИНГ ҲАЁТИЙ СИКЛИ ВА ОДАМ ОРГАНИЗМИГА ТАъСИРИ
Гижжалар одам организмида яшайдиган паразитлардир. Уларнинг ҳаётий сикли ва одам организмига таъсири мураккаб ва кўп қиррали бўлиши мумкин. Гижжаларнинг турига қараб, улар ўз ҳаётий сиклида бир неча босқичларни ўтади ва одам организмига турли хил таъсирлар кўрсатади. Қуйида гижжаларнинг ҳаётий сикли ва одам организмига таъсири ҳақида батафсил маълумот келтирилган.
1. Гижжаларнинг ҳаётий сикли
а. Тухум босқичи
Гижжаларнинг ҳаётий сикли одатда тухум босқичидан бошланади. Кўпгина ичак гижжалари (масалан, аскарис, ҳооквормлар) тухумларини одам ичагига қўяди. Бу тухумлар, кўпинча, ифлосланган озиқ-овқат, сув ёки ер орқали организмга киради. Тухумлар ичакда ривожланади ва уларнинг тухумидан личинка ёки лава ҳосил бўлади.
б. Личинка босқичи
Тухумлардан чиққан личинкалар ичакда ўсади ва ривожланади. Бу босқичда гижжалар организмга зарар этказишни бошлайди. Масалан, ҳооквормлар ичакнинг юқори қисмларида яшаб, қон сўриб озиқланади. Личинкалар ичак деворларига ёпишиб, уларнинг мукозасини зарарлайди.
к. Етиşган гижжа босқичи
Личинкалар етилиб, катталашгандан сўнг, улар етишган гижжаларга айланади. Етиşган гижжалар ичакда турар жой олиб, кўпайишни бошлайди. Улар ўз тухумларини ичак деворларига қўяди ва шу орқали ҳаётий сиклни давом эттиради. Баъзи гижжаларда, масалан, филариасияларда, тухумлардан чиқаётган ларвалар қон орқали бошқа органларга тарқалади ва ўсишни давом эттиради.
2. Гижжаларнинг одам организмига таъсири
а. Ичакдаги зарарланишлар
Гижжалар ичакда яшаш орқали ичак мукозасини зарарлайди. Уларнинг мавжудлиги ичак обструктсиясига, қорин оғриғи, диарея ва қусишга олиб келиши мумкин. Масалан, аскарис гижжалари ичак деворларини тўсиб қўйиши ва ичак обструктсиясига олиб келиши мумкин.
б. Қон сўриш ва анемия
Баъзи гижжалар, масалан, ҳооквормлар, ичакдан қон сўриб озиқланади. Бу қон сўриш, анемия (қон камчилиги) ва бошқа қон билан боғлиқ муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Улар организмдаги темир ва витаминларни камайтириши мумкин, бу эса умумий заифлик ва чарчоққа олиб келади.
к. Аллергик реактсиялар
Гижжаларнинг мавжудлиги организмда аллергик реактсияларни келтириб чиқариши мумкин. Бу реактсиялар кўпинча терида қичишиш, қизариш ва шишиш шаклида намоён бўлади. Гижжаларнинг ўрнатилган жойи ва уларнинг паразитизми аллергик реактсияларни кучайтириши мумкин.
д. Иммунитет тизимига таъсир
Гижжаларнинг организмдаги мавжудлиги иммунитет тизимининг фаолиятини бузиши мумкин. Баъзи тадқиқотлар шуни кўрсатадики, гижжалар иммунитет тизимининг маълум қисмларини бостириб, бошқа инфектсияларга қарши курашишни қийинлаштириши мумкин. Уларнинг мавжудлиги организмнинг иммун жавобини камайтириши мумкин.
э. Ўрганиш ва ривожланишга таъсири
Баъзи тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ичак гижжалари болаларда ўсиш ва ривожланишни секинлаштириши мумкин. Паразитларнинг организмдаги мавжудлиги, уларнинг жисмоний ва руҳий ривожланишга таъсир кўрсатиши мумкин. Болаларда ўсиш кечикиши, вазн йўқотиш ва энергия даражасининг пасайиши кузатилиши мумкин.
Хулоса
Гижжаларнинг ҳаётий сикли ва одам организмига таъсири мураккаб ва кўп қиррали бўлиб, уларнинг даволаниши ва олдини олиш жуда муҳимдир. Гижжаларнинг таъсирини камайтириш учун самарали гигиена қоидаларига риоя қилиш, тоза озиқ-овқат ва ичимлик сувидан фойдаланиш, ва зарур ҳолларда тиббий ёрдам олиш зарур. Гижжалардан ҳимояланиш учун қатъий санитария ва профилактика чораларини кўриш соғлиқни сақлашни таъминлашда муҳим рол ўйнайди.
