Ўпка саратони ва пассив чекиш: Хавфи қандай?
Ўпка саратони кўплаб инсонлар учун хавфли касаллик ҳисобланади ва унинг асосий сабаби чекиш билан боғлиқ бўлса-да, пассив чекиш ҳам бу касаллик ривожланишига сезиларли таъсир кўрсатади. Пассив чекиш — бу атрофдаги одамлар томонидан тамаки тутунини нафас олишни англатади. Пассив чекувчилар ҳам фаол чекувчилар каби тамаки тутунида мавжуд бўлган зарарли моддаларга дуч келишади ва бу ҳолат уларнинг соғлиғига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Ушбу мақолада пассив чекишнинг ўпка саратони хавфини қандай ошириши ва ундан қандай ҳимояланиш мумкинлиги ҳақида батафсил маълумот берилади.
1. Пассив чекиш нима?
Пассив чекиш, шунингдек, «иккинчи даражали чекиш» деб ҳам аталади, тамаки тутунини бевосита чекмаган одамлар томонидан нафас олиш жараёнидир. Пассив чекиш иккита асосий манбадан келиб чиқади:
- Актив чекувчи нафасидан чиққан тутун: Чекиш пайтида тамаки маҳсулотидан чиққан тутун.
- Ёниб турган тамакидан чиққан тутун: Чекувчи ўз сигаретасини ёки бошқа тамаки маҳсулотини чекаётганида, ундан чиқаётган тутун ҳавога тарқалади ва атрофдаги одамлар томонидан нафас олинади.
Тамаки тутунида 7 000 дан ортиқ кимёвий моддалар мавжуд бўлиб, уларнинг камида 70 таси саратон касаллигини келтириб чиқариши мумкин. Бу моддалар нафақат чекувчиларнинг, балки пассив чекувчиларнинг ҳам ўпка ҳужайраларига зарар етказади ва саратон ривожланишига олиб келади.
2. Пассив чекиш ва ўпка саратони хавфи
Пассив чекиш билан нафас олган одамлар тамаки тутунидаги зарарли моддаларга дуч келганида, уларнинг ўпка тўқималарига зарар етади. Бу моддаларнинг кўпчилиги кансероген бўлиб, улар ҳужайраларнинг ДНК тузилишини ўзгартиради ва ўсма ривожланишига сабаб бўлади. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, пассив чекиш ўпка саратони хавфини сезиларли даражада оширади.
- Оиладаги пассив чекиш: Агар оила аъзоларидан бири доимий равишда чекса, қолган оила аъзолари ҳам пассив чекишнинг зарарли таъсирига дуч келадилар. Айниқса, чекмайдиган турмуш ўртоқлар ёки болалар пассив чекувчилар орасида кўпроқ хавф остида бўлишади.
- Жамоат жойларидаги пассив чекиш: Ресторанлар, кафе, офислар ва бошқа жамоат жойларида чекиш тақиқланган жойлар кўпайган бўлса-да, баъзи жойларда пассив чекиш хавфи сақланиб қолади. Бундай жойларда бўлиш пассив чекувчиларнинг ўпка саратони ривожланиш хавфини ошириши мумкин.
3. Тадқиқотлар ва статистикалар
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, пассив чекиш узоқ вақт давомида тамаки тутунига дуч келган чекмайдиганлар орасида ўпка саратони ривожланиш хавфини тахминан 20-30% га оширади. АҚШ Касалликларни назорат қилиш ва олдини олиш марказининг (КДК) маълумотларига кўра, пассив чекиш ҳар йили минглаб чекмайдиган одамларнинг ўпка саратонидан вафот этишига сабаб бўлади.
Тадқиқотлар, шунингдек, пассив чекиш нафақат ўпка саратонига, балки юрак-қон томир касалликлари, нафас олиш тизими касалликлари ва болалар ўртасида астма каби касалликларнинг ривожланишига ҳам олиб келиши мумкинлигини кўрсатмоқда.
4. Кимлар кўпроқ хавф остида?
Пассив чекиш таъсирида бўлган ҳар қандай одам ўпка саратони ривожланиш хавфи остида бўлиши мумкин. Аммо баъзи гуруҳлар пассив чекиш таъсирига кўпроқ дуч келадилар:
- Болалар: Улар пассив чекишнинг таъсирига сезиларли даражада кўпроқ таъсир қиладилар, чунки уларнинг ўпкаси ҳали тўлиқ ривожланмаган бўлади. Пассив чекиш болаларда ўпка муаммоларини келтириб чиқариши ва узоқ муддатда ўпка саратони хавфини ошириши мумкин.
- Ҳомиладор аёллар: Пассив чекиш ҳомила учун ҳам зарарли бўлиб, бу ҳомиладорлик даврида асоратлар келтириб чиқариши ва туғилган болада саломатлик муаммоларини келтириб чиқариши мумкин.
- Доимий равишда чекувчи билан яшовчи одамлар: Турмуш ўртоқлар, ота-оналар ёки дўстлар чекувчи билан узоқ вақт давомида бир жойда яшасалар, пассив чекишнинг таъсирига кўпроқ дуч келадилар ва ўпка саратони хавфи ошади.
5. Пассив чекишдан ҳимояланиш
Пассив чекишдан ҳимояланиш учун қуйидаги чоралар тавсия этилади:
- Чекиш тақиқланган жойларга риоя қилиш: Жамоат жойларида ва ёпиқ маконларда чекиш тақиқланган жойларга қатъий амал қилиш ва ўзингизни тутунли жойлардан узоқ тутиш зарур.
- Уйда чекишни чеклаш: Агар уйда чекувчилар бўлса, улардан очиқ ҳавода чекишни сўраш ёки уйни яхши шамоллатиш орқали пассив чекишнинг олдини олиш мумкин.
- Болаларни ҳимоя қилиш: Болалар пассив чекиш таъсиридан ҳимоя қилиниши зарур. Уларни чекиш жойларидан узоқ тутиш, айниқса, ёпиқ жойларда, муҳимдир.
- Жамоат жойларида чекишни тақиқлашни қўллаб-қувватлаш: Тамаки тутунидан ҳимоя қилиш учун жамоат жойларида чекишни тақиқловчи қонунларга риоя қилиш ва уларни қўллаб-қувватлаш пассив чекишнинг олдини олишда муҳим рол ўйнайди.
6. Пассив чекишнинг бошқа зарарли таъсирлари
Пассив чекиш фақат ўпка саратони хавфини ошириш билан чекланиб қолмайди. У бошқа касалликларни ҳам келтириб чиқариши мумкин:
- Нафас олиш муаммолари: Ўпка касалликлари, бронхит ва астма пассив чекиш натижасида ривожланиши мумкин.
- Юрак-қон томир касалликлари: Пассив чекиш юрак касалликлари ва инсулт хавфини ошириши мумкин.
- Болаларда ривожланиш муаммолари: Пассив чекишга дуч келган болаларда нафас олиш йўлларида инфексиялар, қулоқ инфексиялари ва ўпка касалликлари ривожланиши мумкин.
Хулоса
Пассив чекиш нафақат чекувчиларнинг, балки атрофдаги одамларнинг ҳам соғлиғига катта хавф туғдиради. Ўпка саратони пассив чекишга дуч келган чекмайдиганлар орасида ривожланиши мумкин ва бу касалликнинг олдини олиш учун пассив чекишнинг зарарли таъсиридан ҳимояланиш жуда муҳимдир. Жамоат жойларида чекишни чеклаш ва уйда тамаки маҳсулотларини истеъмол қилишни чеклаш орқали бу хавфни камайтириш мумкин.
