Чекиш ва ўпка саратони: Қандай боғлиқлик бор?
Ўпка саратони дунё бўйлаб энг кўп учрайдиган ўсма касалликларидан бири бўлиб, унинг ривожланишида чекиш асосий омиллардан бири сифатида тан олинади. Кўплаб тадқиқотлар шуни кўрсатадики, чекиш ўпка саратони ҳолатларининг катта қисмини ташкил қилади. Бу мақолада чекиш ва ўпка саратони ўртасидаги боғлиқлик, чекишнинг зарари ва ўпка саратони хавфини камайтириш усуллари ҳақида батафсил маълумот берилади.
1. Тамаки таркибидаги зарарли моддалар
Чекиш ўпка саратони ривожланишида асосий сабаб ҳисобланади. Тамаки тутунида 70 дан ортиқ кансероген (саратон келтириб чиқарувчи) моддалар мавжуд бўлиб, улар ўпка ҳужайраларига кириб, уларнинг тузилишини ўзгартиради ва мутатсияга олиб келади. Бу моддалардан энг хавфлилари қуйидагилар:
- Никотин: Чекишда гиёҳвандликни келтириб чиқарадиган асосий модда ҳисобланади, бироқ у ўпка тўқималарига бевосита зарар етказмайди. Никотин асосан бошқа зарарли моддалар билан биргаликда хавф туғдиради.
- Бензо[а]пирен ва нитрозаминлар: Бу моддалар ҳужайраларнинг ДНК тузилмасини ўзгартиради ва мутатсияга олиб келади, бу эса ўсма ҳужайраларининг ривожланишига сабаб бўлади.
Тамаки таркибидаги кансероген моддалар нафақат фаол чекувчилар, балки пассив чекувчилар, яъни тамаки тутунидан ҳаводан нафас олувчи одамлар учун ҳам хавф туғдиради.
2. Ўпка саратони хавфи
Чекиш ўпка саратони ҳолатларининг тахминан 85-90 фоизини ташкил қилади. Чекувчиларда ўпка саратони ривожланиш хавфи чекмайдиганларга қараганда 15-30 баробар юқори бўлиши мумкин. Бунда чекиш давомийлиги ва миқдори ўпка саратони хавфини белгиловчи асосий омиллар ҳисобланади. Ёши каттароқ чекувчиларда саратон хавфи янада ошади.
Шунингдек, пассив чекиш ҳам ўпка саратони ривожланиш хавфини оширади. Узоқ муддат давомида пассив чекувчиларга тамаки тутуни таъсир этган ҳолларда ҳам ўпка ҳужайраларининг мутатсияга учраши ва саратон пайдо бўлиши кузатилиши мумкин.
3. Чекишни ташлашнинг аҳамияти
Чекишни ташлаш ўпка саратони хавфини сезиларли даражада камайтиради. Тамаки тутуни ўпка тўқималарига доимий зарар етказади, бироқ чекишни ташлагандан кейин организм ўзини тиклай бошлайди. Тадқиқотларга кўра, чекишни ташлаган одамлар 10-15 йил ўтгач, ўпка саратони хавфини чекмайдиганларга нисбатан сезиларли даражада камайтиради. Шунингдек, пассив чекишдан сақланиш ҳам ўпка саломатлигини сақлашда муҳим рол ўйнайди.
Чекишни ташлаш нафақат ўпка саратони хавфини камайтиради, балки бошқа касалликлар, масалан, юрак-қон томир касалликлари ва нафас олиш тизими касалликларини ҳам олдини олишда катта аҳамиятга эга.
4. Чекиш ва бошқа саратон турлари
Чекиш фақат ўпка саратонига эмас, балки бошқа турдаги саратон касалликларига ҳам сабаб бўлиши мумкин. Тамаки тутунида мавжуд бўлган зарарли моддалар нафақат ўпкада, балки оғиз, ҳалқум, қизилўнгач, сийдик пуфаги ва ошқозон-ичак трактида ҳам саратон ривожланишига олиб келиши мумкин. Чекувчилар бу турдаги саратон хавфини ҳам кўтаради.
5. Пассив чекиш хавфи
Пассив чекиш – бу тамаки тутунини бевосита нафас олмаган ҳолда, яқин атрофдаги чекувчиларнинг тутунини нафас олишдир. Пассив чекиш ҳам ўпка саратони ривожланиш хавфини оширади. Оила аъзолари, дўстлар ёки иш жойида чекувчиларга дуч келган одамлар ҳам бу зарарли таъсир остида бўлиши мумкин. Айниқса, болалар ва ҳомиладор аёллар пассив чекишнинг хавфли таъсирига кўпроқ дуч келадилар.
Пассив чекиш туфайли юзага келадиган ўпка саратони ҳолатлари ҳам кўпайиб бормоқда. Бунинг олдини олиш учун жамоат жойларида чекишни чеклаш ва атрофдагиларни чекишдан сақлаш жуда муҳимдир.
6. Ўпка саратонининг олдини олиш чоралар
Ўпка саратонининг олдини олиш учун биринчи навбатда чекишни ташлаш лозим. Чекишни тўхтатиш нафақат саратон хавфини камайтиради, балки умумий соғлиқни ҳам яхшилайди. Қуйидаги чоралар ўпка саратонининг олдини олишда ёрдам беради:
- Чекишни ташлаш: Бу ўпка саратонига қарши курашнинг энг самарали усулидир. Тамаки маҳсулотларидан бутунлай воз кечиш организмни мутатсияга олиб келадиган зарарли моддалардан ҳимоя қилади.
- Пассив чекишдан сақланиш: Пассив чекиш ҳам саратон хавфини оширади, шунинг учун чекишни тақиқланган жойларга риоя қилиш ва ўз яқинларингизни чекишдан ҳимоя қилиш муҳимдир.
- Соғлом турмуш тарзи: Соғлом овқатланиш, жисмоний фаоллик ва атроф-муҳитнинг зарарли таъсиридан ҳимояланиш саратон хавфини камайтиришга ёрдам беради.
Хулоса
Чекиш ўпка саратони ривожланишидаги асосий хавф омили ҳисобланади. Тамаки таркибидаги зарарли моддалар ўпка ҳужайраларини шикастлаб, саратон ҳужайраларининг пайдо бўлишига олиб келади. Чекишни ташлаш ўпка саратони хавфини сезиларли даражада камайтиради ва умумий соғлиқни яхшилайди. Шу сабабли, чекишнинг зарарли таъсирларидан ўзингизни ва яқинларингизни ҳимоя қилиш учун ушбу зарарли одатдан воз кечиш муҳимдир.
