Озиқ-овқат маҳсулотларига нисбатан аллергия: Қандай хавф омиллари бор?
Озиқ-овқат аллергиялари – бу иммун тизимининг баъзи озиқ-овқат маҳсулотларига нисбатан нотўғри реаксияси бўлиб, жиддий ноқулайликларга ва баъзан ҳаёт учун хавфли бўлган ҳолатларга олиб келиши мумкин. Озиқ-овқат аллергиялари ҳар қандай ёшда ривожланиши мумкин, аммо кўпинча болалик даврида бошланади. Ушбу мақолада озиқ-овқат аллергияларининг хавф омиллари ҳақида батафсил маълумот берилади.
1. Ирсий мойиллик
Озиқ-овқат аллергиясининг энг муҳим хавф омилларидан бири – генетик мойилликдир. Агар ота-оналардан бири ёки иккаласи ҳам аллергияга эга бўлса, болада аллергик реактсиялар ривожланиш эҳтимоли ортади. Айниқса, ота-оналарнинг озиқ-овқат аллергиялари бўлса, болада ҳам ўша маҳсулотларга сезгирлик ривожланиши мумкин. Бу ирсий мойиллик фақат озиқ-овқат аллергиялари билан чекланмайди, балки чанг, ҳайвон жунига аллергия каби бошқа турдаги аллергияларга ҳам тааллуқлидир.
2. Ёш омили
Озиқ-овқат аллергиялари кўпинча болалик даврида ривожланади, чунки болаларнинг иммун тизими ҳали тўлиқ шаклланмаган бўлади. Ёш болалар, айниқса, бир ёшгача бўлган даврда, янги озиқ-овқат маҳсулотларига кўпроқ сезгир бўлишлари мумкин. Бу ҳолат овқат ҳазм қилиш тизимининг ривожланиш жараёни билан боғлиқ. Кичик ёшдаги болаларда ошқозон-ичак тизими етарлича мустаҳкам бўлмагани сабабли баъзи озиқ-овқат таркибидаги оқсилларни тўғри ҳазм қилиш қийин бўлади, бу эса аллергик реаксияларни келтириб чиқаради.
Катталар билан солиштирганда болаларда озиқ-овқат аллергиялари кенг тарқалган бўлса-да, баъзи аллергиялар вақт ўтиши билан ўз-ўзидан йўқолиши мумкин. Масалан, сут ёки тухумга бўлган аллергия кўпинча болалар ўсгани сайин енгиллашади, аммо ёнғоқ ва денгиз маҳсулотларига бўлган аллергиялар одатда умрбод давом этиши мумкин.
3. Озиқ-овқат турига нисбатан сезгирлик
Баъзи озиқ-овқат маҳсулотлари аллерген сифатида кенг тарқалган. Қуйида аллергия чақириши мумкин бўлган энг хавфли озиқ-овқат турлари келтирилган:
- Ёнғоқ ва ер ёнғоғи: Ер ёнғоғи ва бошқа ёнғоқлар аллергияни келтириб чиқарадиган энг кучли озиқ-овқат маҳсулотларидан бири ҳисобланади. Улар кўпинча оғир аллергик реаксиялар, жумладан, анафилаксияни келтириб чиқариши мумкин.
- Тухум: Тухум оқсилига нисбатан аллергия кўп учрайди, айниқса, болаларда. Бу аллергия кўпинча қичишиш, тошма ва ошқозон-ичак тизими муаммоларини келтириб чиқаради.
- Сут: Сут ва сут маҳсулотларига нисбатан аллергия болалар орасида кенг тарқалган. Лактоза интолеранси билан аллергия фарқланиши керак, чунки аллергия иммун тизимининг реаксияси, интолеранс эса ҳазм қилиш тизимининг қийинчиликларидан келиб чиқади.
- Балиқ ва денгиз маҳсулотлари: Балиқ ва денгиз маҳсулотларига бўлган аллергия ҳам кучли реактсиялар келтириб чиқариши мумкин. Бу турдаги аллергиялар кўпинча ҳаёт давомида сақланиб қолади.
4. Атроф-муҳит омиллари
Атроф-муҳит шароитлари ҳам озиқ-овқат аллергиялари ривожланишида муҳим рол ўйнайди. Аллергияга мойил бўлган оилаларда ёки тозаликка риоя қилинмайдиган муҳитда ўсган болаларда озиқ-овқат аллергияси ривожланиш хавфи юқори бўлади. Шунингдек, ҳаддан ташқари гигиена назариясига кўра, болаликда жуда кўп ҳимоя ва гигиена чораларига риоя қилиш, иммун тизимнинг табиий равишда аллергенларга мослашишига имкон бермаслиги мумкин. Бу эса кейинчалик аллергик реактсияларга олиб келиши мумкин.
5. Бошқа аллергиялар ёки атопик касалликлар
Озиқ-овқат аллергиясига эга бўлган одамлар кўпинча бошқа турдаги аллергик касалликлар, масалан, астма, экзема ёки аллергик ринит (бурун оқиши) билан ҳам азият чекишади. Бундай одамлар атроф-муҳитдаги чанг, ўсимлик чанги ёки ҳайвон жуни каби аллергенларга ҳам сезгир бўлишлари мумкин. Атопик касалликлар бўлган одамларда иммун тизими кўпинча ўта сезгир бўлади ва турли аллергенларга қарши ҳаддан ташқари реаксияларни келтириб чиқаради.
6. Географик омиллар
Озиқ-овқат аллергиялари тарқалиши географик омилларга боғлиқ бўлиши мумкин. Масалан, баъзи мамлакатларда ёнғоқ ва ер ёнғоғига аллергия кўп учраса, бошқа мамлакатларда денгиз маҳсулотларига нисбатан аллергия кенг тарқалган бўлиши мумкин. Бу ҳолат озиқ-овқат истеъмол қилиш одатларига, озиқ-овқат маҳсулотлари билан бирга истеъмол қилинадиган қўшимчаларга ва ҳудудий экологик шароитларга боғлиқ.
7. Озиқ-овқатни нотўғри киритиш
Болалар ратсионига янги озиқ-овқат маҳсулотларини нотўғри киритиш аллергия хавфини ошириши мумкин. Айниқса, ёнғоқ, тухум, балиқ каби аллерген маҳсулотларни жуда эрта ёки жуда кеч киритиш натижасида болалар аллергияга кўпроқ мойил бўлишади. Шу сабабли, педиатрлар тавсияларига амал қилиш ва янги озиқ-овқатларни болалар ратсионига тўғри ва босқичма-босқич киритиш зарур.
Хулоса
Озиқ-овқат аллергиялари жиддий касаллик бўлиб, уни келтириб чиқарадиган бир қатор хавф омиллари мавжуд. Ирсий мойиллик, ёш, баъзи озиқ-овқат маҳсулотларига сезгирлик, атроф-муҳит омиллари ва атопик касалликлар аллергия ривожланиш хавфини оширади. Озиқ-овқат аллергиясини олдини олиш учун болалар ратсионига янги маҳсулотларни тўғри киритиш ва аллерген маҳсулотлардан эҳтиёткорлик билан фойдаланиш муҳимдир. Аллергияга дуч келган одамлар шифокор билан маслаҳатлашиб, профилактика чораларини кўришлари ва аллергенлардан қочишлари зарур.
