Ўпка саратонининг сабаблари ва хавф омиллари
Ўпка саратони дунё бўйлаб энг кўп учрайдиган ва хавфли ўсма касалликларидан бири бўлиб, унинг ривожланишида турли сабаблари ва хавф омиллари мавжуд. Кўпгина ҳолларда, бу касаллик чекиш билан боғлиқ деб ҳисобланади, аммо бошқа омиллар ҳам ўпка саратонининг ривожланишига таъсир кўрсатади. Бу мақолада ўпка саратонининг асосий сабаблари ва хавф омилларини кўриб чиқамиз.
1. Чекиш
Ўпка саратонининг асосий сабаби тамаки чекиш ҳисобланади. Тадқиқотларга кўра, ўпка саратони ҳолатларининг 85-90 фоизи чекиш билан боғлиқ. Тамаки тутунида мавжуд бўлган кимёвий моддалар (кансерогенлар) ўпка ҳужайраларининг мутатсиясига сабаб бўлиб, ўсма ривожланишига олиб келади. Чекиш нафақат фаолларга, балки пассив чекувчиларга ҳам жиддий таъсир қилади. Пассив чекиш туфайли ҳам кўплаб инсонлар ўпка саратони ривожланиш хавфига дуч келадилар.
2. Радон гази
Радон — бу табиий газ бўлиб, ер остидан чиқади ва уйлар, биноларда тўпланиши мумкин. Радон газининг юқори даражаси ўпка саратонини ривожланишига олиб келиши мумкин. У ҳавога чиқиб, нафас олиш йўлларига тушганда, ўпка ҳужайраларига зарар етказади ва бу узоқ муддатда ўсма пайдо бўлишига олиб келади. Хусусан, радон газига дуч келиш хавфи ертўлали ва яхши шамолланмаган жойларда юқори бўлиши мумкин.
3. Кимёвий моддаларга таъсир
Иш жойида зарарли кимёвий моддаларга дуч келиш ҳам ўпка саратони ривожланиш хавфини оширади. Асбест, уран, арзақ ва бошқа хавфли кимёвий моддалар билан ишлаш ўпка ҳужайраларига зарар етказиши мумкин. Айниқса, кимё саноати ва қурилиш соҳаларида ишлайдиган одамлар бу хавфга кўпроқ дуч келадилар. Ушбу моддалар узоқ муддат давомида танага таъсир қилса, ўпка саратони ривожланиш эҳтимоли сезиларли даражада ошади.
4. Ҳаво ифлосланиши
Атмосфера ҳавосининг ифлосланиши ҳам ўпка саратонининг хавф омиллари орасида жой олади. Айниқса, индустриал ҳудудларда яшайдиган ва кўп миқдорда ифлосланган ҳаводан нафас олувчи инсонлар бу хавфга кўпроқ дуч келадилар. Ҳаво таркибида мавжуд бўлган зарарли моддалар ўпка тўқималарига зарар етказиб, саратон ривожланишига сабаб бўлиши мумкин.
5. Генетик омиллар
Баъзида ўпка саратони генетик мойиллик туфайли ҳам пайдо бўлиши мумкин. Агар оилада ўпка саратони билан касалланган одамлар бўлса, бошқа оила аъзолари ҳам бу касалликка дуч келиш хавфига эга бўлишлари мумкин. Генетик мутатсиялар ўпка ҳужайраларининг нотўғри бўлинишига олиб келади ва натижада ўсма ривожланади. Генетик омиллар саратон хавфини ошириши мумкин бўлса-да, бу ҳолат одатда бошқа хавф омиллари билан биргаликда таъсир кўрсатади.
6. Чекмайдиганлардаги хавф омиллари
Ўпка саратони нафақат чекувчилар, балки чекмайдиганлар орасида ҳам ривожланиши мумкин. Бундай ҳолатларнинг сабаблари орасида юқорида тилга олинган радон газига таъсир, кимёвий моддалар билан ишлаш ва экологик омиллар муҳим рол ўйнайди. Шу билан бирга, баъзи одамлар иммун тизимининг заифлашиши, ўпка инфексиялари ёки бошқа сурункали касалликлар туфайли ҳам ўпка саратони хавфига эга бўлиши мумкин.
7. Соғлом турмуш тарзини сақлаш ва профилактика
Ўпка саратонидан ҳимояланиш учун биринчи навбатда чекишни ташлаш ёки умуман бошламаслик муҳимдир. Чекишни ташлаш билан ўпка саломатлигини тиклаш ва саратон хавфини камайтириш мумкин. Шунингдек, пассив чекишдан ҳам сақланиш зарур. Уй ва иш жойларида радон газининг даражасини мунтазам текшириб туриш ва зарур чораларни кўриш ўпка саратонининг олдини олишда ёрдам беради.
Шахсий ҳимоя воситаларидан фойдаланиш ва зарарли кимёвий моддалардан узоқ туриш ҳам профилактик чоралардан биридир. Соғлом овқатланиш ва мунтазам жисмоний фаоллик ҳам организмнинг ўзини ҳимоя қилиш салоҳиятини оширади. Соғлом турмуш тарзи саратон хавфини камайтиришнинг энг яхши усулларидан бири ҳисобланади.
Хулоса
Ўпка саратони кўплаб сабабларга эга бўлиб, уларнинг аксарияти чекиш билан боғлиқ. Бироқ, чекмайдиганлар ҳам хавф остида бўлиши мумкин ва улар учун ҳаво ифлосланиши, радон газига таъсир, кимёвий моддалар билан ишлаш ва генетик омиллар асосий хавф омилларидир. Ўпка саратони олдини олиш учун чекишни ташлаш, соғлом турмуш тарзини сақлаш ва атроф-муҳитнинг зарарли таъсиридан ҳимояланиш зарур. Профилактик чораларни кўриш ўпка саратонига қарши курашда энг самарали воситадир.
